Wolne środki pozostawione do dyspozycji upadłemu przez syndyka w toku upadłości konsumenckiej

Z dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości majątek należący do upadłego – konsumenta wchodzi w skład masy upadłości, którą zarządza syndyk wyznaczony przez sąd. W praktyce oznacza to, że syndyk m.in. uzyskuje dostęp do rachunków bankowych upadłego i środków tam zgromadzonych, jak również decyduje o dalszym losie ruchomości (np. samochodów) i nieruchomości upadłego w porozumieniu z sędzią wyznaczonym lub sędzią-komisarzem, zależnie od trybu w jakim prowadzona jest upadłość.

Pojawia się wówczas pytanie, z czego ma utrzymać się upadły w toku postępowania i w jaki sposób ma płacić za codzienne zakupy w sklepie spożywczym. Odpowiedź stanowi regulacja przewidziana w art. 63 ustawy Prawo upadłościowe i zawarty tam katalog wyłączeń z masy upadłości, tzn. rzeczy i środków, które pozostają w dyspozycji upadłego i których wydatkowanie nie jest kontrolowane przez syndyka czy sąd upadłościowy.

Mienie wyłączone od egzekucji

Pierwszą kategorię stanowią środki, które zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego są wyłączone od egzekucji prowadzonej przez komornika. Katalog tych składników majątku zawarty jest w art. 829 i następnych KPC. Będą to m.in.: przedmioty urządzenia domowego takie jak lodówka, pralka, odkurzacz, kuchenka mikrofalowa, łóżka, stół, ubrania, zapasy żywności i opału na najbliższy miesiąc, zwierzęta gospodarcze, przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej, stypendia, świadczenie 500 plus, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia rodzinne, dodatki, zasiłki czy świadczenia alimentacyjne oraz określone w rozporządzeniu ministra poszczególne składniki gospodarstwa rolnego upadłego.

Wynagrodzenie za pracę

W przypadku gdy upadły wykonuje pracę, to wynagrodzenie z tego tytułu w części wolnej od zajęcia wejdzie do masy upadłości, natomiast pozostała część będzie pozostawiona upadłemu. Aby określić wysokość kwoty wolnej należy odnieść się do art. 87 i 87¹ Kodeksu pracy i ustalić, czy upadły świadczy pracę w pełnym wymiarze czasu pracy czy nie. Uogólniając, do masy upadłości nie wejdzie połowa wynagrodzenia netto upadłego, ale nie mniej niż minimalne wynagrodzenie za pracę po odjęciu składek na ubezpieczenia i zaliczki na podatek (w przypadku niepełnego wymiaru czasu pracy kwoty te będą proporcjonalnie niższe). Jeżeli na upadłym ciążą zobowiązania alimentacyjne, to dla upadłego pozostanie maksymalnie równowartość 2/5 wynagrodzenia netto. Co ważne, przepisy o zajęciu wynagrodzenia stosuje się także do zasiłków dla bezrobotnych, dodatków aktywizacyjnych i innych dodatków wypłacanych przez urząd pracy, jak również do umów cywilnoprawnych (zlecenia i dzieło), na podstawie których upadły otrzymuje cyklicznie wynagrodzenie stanowiące jego jedyne źródło dochodu.

Emerytura/renta

Zgodnie z art. 833 § 4 i 5 KPC emerytury i renty także nie podlegają w całości zajęciu przez syndyka. Wedle art. 141a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych syndyk może wystąpić do ZUS z wnioskiem o przekazywanie mu świadczeń należnych upadłemu w wysokości nie wyższej niż 25% świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne, ale z zachowaniem upadłemu kwoty nie mniejszej niż 916,07 zł (kwota co roku waloryzowana i ogłaszana w komunikacie prezesa ZUS).

Tzw. minimum socjalne

Poza wspomnianymi kwotami ustawodawca przewidział także kwotę minimalną, którą upadły może zawsze dysponować, niezależnie od źródła dochodu i pozostałych potrąceń. Jej wysokość zależy od tego, czy upadły ma na utrzymaniu inne osoby, czy też nie. Jeśli upadły jest osobą samodzielnie prowadzącą gospodarstwo domowe, to syndyk powinien zostawić mu do dyspozycji co najmniej 150% kwoty określonej w ustawie o pomocy społecznej jako kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej (w 2021 r. wynosi 701 zł, a w 2022 r. ma wynieść 776 zł), czyli 1 051,5 złotych. Z kolei jeśli upadły ma na utrzymaniu inne osoby, np. małżonka i dwójkę dzieci, to wówczas uwzględnia się kwotę określoną jako kryterium dochodowe na osobę w rodzinie (obecnie wynosi 528 zł, a w 2022 r. wyniesie 600 zł), a następnie mnoży ją przez 150% i łączną liczbę osób wspólnie gospodarujących, co w naszym przykładzie wyniesie 4 x 528 zł x 150% = 3 168 złotych.

Przypadki szczególne

Upadły może także złożyć wniosek do sędziego wyznaczonego lub sędziego-komisarza o ustalenie w inny sposób części dochodu, która nie wchodzi do masy upadłości ze względu na stan zdrowia, potrzeby mieszkaniowe oraz możliwości ich zaspokojenia przez upadłego. Ponadto, upadły może złożyć wniosek o wyłącznie z masy upadłości innych składników jego mienia lub o wydanie rozstrzygnięcia przez sędziego w przedmiocie ustalenia, które z jego przedmiotów wchodzą w skład masy upadłości w razie pojawienia się wątpliwości w tym zakresie.

Praktyka

Przepisy prawa upadłościowego nie przewidują, w jaki sposób praktycznie mają wyglądać relacje syndyk – upadły dotyczące majątku niewchodzącego w skład masy upadłości. Z tego powodu wszystko będzie zależało tak naprawdę od wzajemnych ustaleń i stosowanych przez syndyka rozwiązań oraz konkretnego przypadku. Strony mogą przyjąć, że syndyk będzie co miesiąc wypłacał w gotówce środki upadłemu, które nie wchodzą do masy upadłości albo syndyk na przykład złoży w banku dyspozycję, zgodnie z którą upadły będzie mógł korzystać ze środków zgromadzonych na koncie do określonej wysokości.